SARS-CoV-2 wordt beschreven als de oorzaak voor luchtweginfecties van uiteenlopende ernstige aard. De naam coronavirusziekte 19 (COVID-19) werd bedacht om het hele spectrum van het ziektebeloop te bestrijken. De ernstigere longinfecties worden ook wel aangeduid als ''Severe Specific Contagious Pneumonia (SSCP)'' [1].

Koorts boven 39°C, vermoeidheid en droge hoest worden genoemd als de meest voorkomende symptomen bij patiënten met COVID-19 en worden in 60-100% van de gevallen waargenomen [2] [3] [4]. Bij een klein deel van de patiënten is sprake van benauwdheid, natte hoest, bloedspuwing, spierpijn, hoofdpijn, keelpijn en rinorroe. Pijn op de borst, buikpijn, misselijkheid, overgeven en diarree werden soms waargenomen. Opvallend is dat bij ongeveer 1 op de 10 patiënten sprake kan zijn van verwardheid [2]. Onlangs werden geur- en smaakverlies ook beschreven als symptomen. Hoewel kleine infecties in een paar dagen kunnen verdwijnen [5], kan de ziekte een week of langer duren en leiden tot ernstige aandoeningen die resulteren in acute ademhalingsstress en septische shock. De toestand van deze patiënten verslechtert zeer snel en het risico op overlijden als gevolg van meervoudig orgaanfalen is groot.

Radiografische scans zullen waarschijnlijk ontstekingsverschijnselen in de lagere luchtwegen aantonen, hetgeen een longontsteking impliceert, terwijl bilaterale bevindingen ook zeer vaak voorkomen [3] [4]. Matglazen en geconsolideerde opaciteit wordt vaak waargenomen, terwijl longcavitatie, discrete longknobbels, pleurale effusies en lymfadenopathie niet kenmerkend zijn voor COVID-19 [6]. Let wel, de afwezigheid van pathologische bevindingen op borstkasscans sluit een infectie met SARS-CoV-2 niet uit. Bij ongeveer een derde van de patiënten met COVID-19 is de diagnose neutrofilie en lymfopenie gesteld [2] [4].

De WHO en de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) hebben nauwkeurig omschreven criteria voor het testen van COVID-19 gepubliceerd. Ze verschillen enigszins en kunnen veranderen wanneer nieuwe gegevens over de aanwezigheid van SARS-CoV-2 buiten de provincie Hubei, China, en mogelijke transmissiewegen bekend worden [7] [8]. Daarnaast heeft de WHO tussentijdse richtlijnen opgesteld voor laboratoriumdiagnoses van 2019-nCoV-infecties en heeft zij een lijst opgesteld van instellingen waarmee contact kan worden opgenomen [9]. Ze ontwikkelden een reeks genetische versterkingstests, met name real-time RT-PCR-protocollen, om de aanwezigheid van 2019-nCoV in respiratoire monsters te bevestigen [10] [11]. Nasofaryngeale en orofaryngeale uitstrijkjes kunnen worden gebruikt, evenals speeksel, endotracheale aspiratie of bronchoalveolaire spoeling. Er zijn nog geen aanbevelingen gedaan met betrekking tot de voorkeur voor monsters van de bovenste of onderste luchtwegen voor virusdetectie in minder ernstige gevallen, hoewel het gebruik van het materiaal van de onderste luchtwegen sterk wordt aanbevolen in ernstige en progressieve gevallen.

Bovendien kunnen gepaarde serummonsters worden genomen bij patiënten die verdacht worden van een SARS-CoV-2-infectie. Ze moeten worden genomen in de eerste week en na 2-3 weken van de ziekte en, zodra serologische tests beschikbaar zijn, kunnen ze een betrouwbaardere diagnose van minder ernstige infecties mogelijk maken.

Let op, het testen op SARS-CoV-2 moet worden uitgevoerd ongeacht of er een conventioneel respiratoir pathogeen wordt gevonden of niet. Er is weinig bekend over de prevalentie van neveninfecties bij COVID-19 patiënten en de aanwezigheid van andere pathogenen sluit een infectie met SARS-CoV-2 niet uit [9].

Alle verdachte en bevestigde gevallen moeten onmiddellijk bij de bevoegde volksgezondheidsdiensten worden gemeld. Hetzelfde geldt als er sprake is van onvoorziene uitkomsten. In dit verband wordt benadrukt dat de validatie van alle tot nu toe gepubliceerde testprotocollen nog steeds aan de gang is.

Er is momenteel geen specifieke behandeling beschikbaar tegen het veroorzakende agens. Patiënten met COVID-19 hebben zowel intraveneuze als orale antivirale middelen zoals oseltamivir, ganciclovir, lopinavir en ritonavir toegediend gekregen [2], maar gegevens over de effectiviteit van dergelijke maatregelen zijn nog niet beschikbaar. Ervaringen met eerdere uitbraken van door het coronavirus geïnduceerde luchtwegaandoeningen zijn nogal ontmoedigend: er zijn geen antivirale middelen gevonden die een gunstig effect hebben op de behandeling van het Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) en het Middle East Respiratory Syndrome (MERS) [4].

Toch hebben patiënten baat bij een zorgvuldige begeleiding en behandeling van comorbiditeit [2] [4]:

• Zuurstoftherapie wordt meestal gebruikt om de longfunctie te verbeteren; mechanische beademing en extracorporale membraanoxygenatie kunnen noodzakelijk worden.
• Breedspectrumantibiotica en eventueel antimycotica worden toegediend om neveninfecties te voorkomen en te bestrijden.
• Er werden corticosteroïden toegepast. Ze kunnen de longontsteking verminderen en falen van de luchtwegen voorkomen, maar ze hebben ook invloed op vele andere fysiologische en pathologische processen.
• Bovendien moet elke verslechtering van de orgaanfunctie, zoals acuut nierletsel, dringend worden aangepakt en moeten er gerichte maatregelen worden genomen.

Klinische en epidemiologische gegevens die tot nu toe zijn verzameld, wijzen op een hoger risico op ernstige ziekten bij ouderen, met name bij mensen met comorbiditeit [4]. Het sterftecijfer van SSCP wordt momenteel geschat op 2-5% [1], maar het totale aandeel van SSCP bij COVID-19 moet nog worden vastgesteld.

Met betrekking tot de individuele prognose van een patiënt, verklaarden Chen et al. dat de kenmerken van degenen die slechte uitkomsten vertoonden in overeenstemming waren met de MuLBSTA-score, een vroegtijdig waarschuwingsmodel voor het voorspellen van sterfte bij virale longontsteking [2]. Dit model beschouwt de aanwezigheid van multilobulaire infiltraten, lage aantallen lymfocyten, bacteriële neveninfecties, een persoonlijk verleden van roken, hypertensie en gevorderde leeftijd als ongunstige prognostische factoren [12].

Lu en collega's hebben een grondige karakterisering van SARS-CoV-2 doorgevoerd en de volledige genoomsequentie van de ziekteverwekker in kaart gebracht [13]. Volgens hun fylogenetische analyses behoort SARS-CoV-2 tot het genus van de betacoronavirussen en het subgenus van de sarbecovirussen. Een ander bekend sarbecovirus is SARS-CoV, dat de SARS-pandemie tussen 2002 en 2004 heeft veroorzaakt. Vanwege hun relatief nauwe relatie is SARS-CoV-2 door de Coronavirus Study Group van het International Committee on the Taxonomy of Viruses voorgesteld als de juiste aanduiding voor de ziekteverwekker die COVID-19 veroorzaakt [14].

Interessant is dat SARS-CoV-2 nog nauwer verwant lijkt te zijn aan twee van vleermuizen afgeleide SARS-achtige coronavirussen dan aan het veroorzakende agens van SARS [13]. Hebben we het dus over een zoönose? COVID-19 wordt inderdaad genoemd als een potentiële zoönose [1], maar een Italiaans-Braziliaanse studie over de evolutie van het virus suggereert het bestaan van een tussenliggende drager: Benvenuto et al. hebben voorgesteld dat het virus in eerste instantie door vleermuizen is overgedragen aan een andere, nog onbekende diersoort alvorens de mens te besmetten [15]. Vermoedelijk was een dier dat op de zeevruchtenmarkt in Wuhan, China, werd verkocht een tussengastheer om het ontstaan van het virus bij de mens te vergemakkelijken [13]. Er kunnen parallellen worden getrokken met eerdere uitbraken van het coronavirus, namelijk de eerder genoemde SARS-pandemie en de MERS-uitbraak die in 2012 optrad. Vleermuizen zijn geïdentificeerd als het natuurlijke reservoir voor zowel SARS-CoV als MERS-CoV, terwijl andere dieren, namelijk de sabelmarter en dromedaris, als tussengastheer fungeerden [16] [17].

Terwijl SARS-CoV-2 in de Chinese metropool Wuhan opdook, hebben reizigers het virus snel over het land en over de grenzen heen verspreid, waardoor secundaire transmissieketens in een groter geografisch gebied zijn ontstaan. Op 13 januari 2020 hebben de Thaise autoriteiten het eerste geval buiten China bevestigd.

Momenteel bedraagt het aantal infecties wereldwijd volgens het door de WHO op 17 maart 2022 gepubliceerde Situatierapport 460 280 168 [18].

Getroffen patiënten moeten onmiddellijk worden geïdentificeerd om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Een gecoördineerde internationale respons is nodig om deze situatie aan te pakken en het risico voor de volksgezondheid als gevolg van SARS-CoV-2 te verkleinen. Daarom heeft de WHO de uitbraak op 11 maart 2020 tot pandemie verklaard.

Overdracht vindt plaats van persoon tot persoon, door middel van druppels of door fysiek contact tussen twee personen [1]. Geïnfecteerd materiaal kan ook een rol spelen in de verspreiding van COVID-19 [18]. De incubatieperiode kan slechts twee dagen maar ook meer dan twee weken duren. De mogelijkheid dat het virus op anderen wordt overgedragen voordat de symptomen zich voordoen, moet serieus worden overwogen. Hoewel er in Duitsland een asymptomatische contactinfectie werd gemeld, werd de casestudy in kwestie herzien nadat er nieuwe informatie beschikbaar was gekomen, waardoor de oorspronkelijke conclusies niet langer geldig waren [5]. Er is dus tot nu toe geen bewijs dat patiënten besmettelijk zijn voordat ze symptomen vertonen. Het is ook niet bekend hoe lang het virus zich kan verspreiden door iemand die hersteld is van zijn ziekte.

Om COVID-19 te voorkomen, zijn de basisprincipes ter beperking van het risico op het oplopen en overdragen van acute luchtweginfecties van toepassing. Deze principes omvatten het regelmatig wassen van de handen met zeep, vooral na direct contact met zieke mensen of hun omgeving en het vermijden van nauw contact met mensen die symptomen van luchtwegaandoeningen vertonen. Aan de andere kant worden mensen die lijden aan ademhalingssymptomen aangemoedigd om afstand te houden, hoesten en niezen te bedekken en hun persoonlijke hygiëne serieus te nemen. Bij koorts, hoest en mogelijke blootstelling aan SARS-CoV-2 moet vroegtijdig medische hulp worden ingeroepen. Onbeschermd contact met dieren op de boerderij en in het wild moet in het algemeen tot een minimum worden beperkt. In de gezondheidszorg moeten de preventie- en bestrijdingspraktijken voor infecties strikt worden toegepast en waar nodig worden verbeterd.

Op grotere schaal kunnen afzonderlijke maatregelen worden genomen om de kans op het ontstaan van ziekteverwekkers te verkleinen. De markten met levende dieren, zoals de zeevruchtenmarkt in Wuhan, vormen een perfecte voedingsbodem voor nieuwe besmettelijke ziekten: er is nauw contact tussen dieren en mensen en er is een uitgebreide uitwisseling van genetisch materiaal tussen virussen die door beide soorten gedragen worden. Deze omstandigheden verhogen de kans op infectie bij de mens en op een eventuele overdracht van mens op mens, twee van de voorwaarden voor een pandemie. Daarom zijn dergelijke dierenmarkten al jaren het onderwerp van harde, maar gegronde kritiek. Het feit dat de illegale handel in wilde, mogelijk bedreigde dieren op die markten floreert, is ook verre van bevorderlijk.

COVID-19 is een opkomende besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door SARS-CoV-2. Deze ziekteverwekker werd voor het eerst geïdentificeerd in de Chinese provincie Hubei en later is aangetoond dat het afkomstig is van een markt met levende dieren in de stad Wuhan. De WHO heeft de huidige uitbraak als een pandemie geclassificeerd.

Op dit moment zijn er geen vaccins tegen COVID-19. Er worden door wetenschappers in verschillende landen grote inspanningen geleverd om verandering te brengen in deze situatie, maar er wordt verwacht dat er nog minstens een jaar geen vaccins zullen zijn. Dit vergroot het belang van vergaande maatregelen om COVID-19 in een vroeg stadium op te sporen, gevallen te isoleren en te behandelen, contacten te identificeren en maatregelen om afstand tussen personen te waarborgen die in verhouding staan tot het risico.

Er is veel commotie ontstaan over de opkomst van het nieuwe coronavirus 2019-nCoV, dat milde tot ernstige luchtweginfecties veroorzaakt in China en vele andere landen over de hele wereld. Preventieve maatregelen, zoals het vermijden van nauw contact met personen die symptomen van luchtwegaandoeningen vertonen, het inwinnen van medisch advies in geval van griepachtige symptomen en het zo goed mogelijk informeren van medewerkers in de gezondheidszorg, worden aanbevolen.

De ziekte die wordt veroorzaakt door SARS-CoV-2 wordt algemeen aangeduid als COVID-19, zoals in "coronavirusziekte 19". De symptomen ontwikkelen zich meestal binnen 2-14 dagen na blootstelling en omvatten koorts, vermoeidheid en hoesten. Sommige patiënten kunnen ook spierpijn, hoofdpijn, keelpijn of een loopneus krijgen. Terwijl lichte infecties meestal binnen een paar dagen verbeteren, kan COVID-19 zich in ernstige vorm voortzetten en leiden tot longontsteking, shock en mogelijk overlijden.

Omdat COVID-19 klinisch niet te onderscheiden is van andere oorzaken van longontsteking, is het van groot belang dat patiënten accurate informatie geven over recente reizen, ziekenhuisverblijven en direct contact met personen die mogelijk zijn blootgesteld. De medewerking van de patiënt is de sleutel tot succesvolle bestrijding van de COVID-19-uitbraak, door het verkorten van de diagnosetijd en het nemen van maatregelen die voorkomen dat anderen worden blootgesteld. Als er een verdenking op COVID-19 bestaat, kan deze persoon worden afgezonderd, getest en zo nodig ondersteunende zorg krijgen.

1. Wu YC, Chen CS, Chan YJ. Overview of The 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV): The Pathogen of Severe Specific Contagious Pneumonia (SSCP). J Chin Med Assoc. 2020.
2. Chen N, Zhou M, Dong X, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet. 2020.
3. Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020.
4. Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. Jama. 2020.
5. Rothe C, Schunk M, Sothmann P, et al. Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany. N Engl J Med. 2020.
6. Chung M, Bernheim A, Mei X, et al. CT Imaging Features of 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV). Radiology. 2020:200230.
7. Centers for Disease Control and Prevention. Evaluating and Reporting Persons Under Investigation (PUI). https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-criteria.html. Accessed March 12, 2020.
8. World Health Organization. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (nCoV) infection is suspected. https://www.who.int/publications-detail/clinical-management-of-severe-acute-respiratory-infection-when-novel-coronavirus-(ncov)-infection-is-suspected. Accessed March 12, 2020.
9. World Health Organization. Coronavirus disease (COVID-19) technical guidance: Laboratory testing for 2019-nCoV in humans. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/laboratory-guidance. Accessed March 12, 2020.
10. Corman VM, Landt O, Kaiser M, et al. Detection of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) by real-time RT-PCR. Euro Surveill. 2020; 25(3).
11. Centers for Disease Control and Prevention. CDC 2019-Novel Coronavirus (2019-nCoV) Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel: Instructions for Use. 2020.
12. Guo L, Wei D, Zhang X, et al. Clinical Features Predicting Mortality Risk in Patients With Viral Pneumonia: The MuLBSTA Score. Front Microbiol. 2019; 10:2752.
13. Lu R, Zhao X, Li J, et al. Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virus origins and receptor binding. Lancet. 2020.
14. Gorbalenya AE, Baker SC, Baric RS, et al. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: The species and its viruses – a statement of the Coronavirus Study Group. bioRxiv. 2020:2020.2002.2007.937862.
15. Benvenuto D, Giovannetti M, Ciccozzi A, Spoto S, Angeletti S, Ciccozzi M. The 2019-new coronavirus epidemic: evidence for virus evolution. bioRxiv. 2020:2020.2001.2024.915157.
16. Mohd HA, Al-Tawfiq JA, Memish ZA. Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus (MERS-CoV) origin and animal reservoir. Virol J. 2016; 13:87.
17. Shi Z, Hu Z. A review of studies on animal reservoirs of the SARS coronavirus. Virus Res. 2008; 133(1):74-87.
18. World Health Organization. Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard. https://covid19.who.int/. Accessed March 17, 2022.